H νέα Μέθοδος Αναλυτικής Σημειογραφίας της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής (1814)

Η μεταρρύθμιση από την Παλαιά Παρασημαντική στη νέα αναλυτική σημειογραφία της Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής έγινε από τρεις επιφανείς και μεγάλους με-λουργούς και εφευρέτες. 

α) Από τον Αρχιμανδρίτη Χρύσανθο τον εκ Μαδύτων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Δυρραχίου, 

β) τον Λαμπαδάριο Γρηγόριο και μετέπειτα Άρχοντα Πρωτοψάλτη του Πατριαρχείου και τον Χουρμούζιο εκ Χάλκης και μετέπειτα Χαρτοφύλακα της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, το 1814.

Η Βυζαντινή Σημειογραφία πέρασε από διάφορα στάδια, μέχρι το 1814, που εφαρμόστηκε το Νέο σύστημα. 

1.Στα πρώτα χρόνια η αρχαία μουσική σημειογραφία βασιζόταν στα γράμματα της Ελληνικού Αλφαβήτου τα οποία χρησιμοποιούντο με διάφορους τρόπου, μεγάλα, μικρά, όρθια , πλάγια, κομμένα ή με αλλαγμένο ελαφρά τα σχήματα των.

Μειονέκτημα του συστήματος αυτού, που επεκράτησε μέχρι τον 4^ον αιώνα, ήταν ο μεγάλος αριθμός των συμβόλων που χρησιμοποιούντο.

2.Από τον 4^ον  μέχρι τον 8^ον αιώνα χρησιμοποιούνται διά-φορα άλλα συμβολικά σημεία, μεγαλώνοντας  περισσότερο ακόμη τον αριθμό των συμβόλων, με σκοπό πάντοτε να αποδοθεί όλος ο πλούτος της Βυζαντινής Μουσικής.

3.Τον 8^ον αιώνα  ο Άγιος  Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-749μ.Χ)  διαμορφώνει το σύστημα της Αγκιστροειδούς Παρασημαντικής.  Επρόκειτο για μια σχεδόν ιερογλυφική γραφή, όπου κάθε σημείο μπορούσε εκφράζει δύο και περισσότεροι φθόγγοι. Σκοπός του νέου συστήματος ήταν η ελάττωση των συμβόλων, που είχαν τόσο αυξηθεί που δυσκόλευαν και την απόδοση, αλλά και την εκμάθηση της μουσικής.    

4. Από τον 12^ον αιώνα μέχρι τον 17^ον αιώνα αναπτύσσεται η λεγόμενη Στρογγυλή Σημειογραφία. Πρόκειται για την τελειότερη για την εποχή της σημειο-γραφία προσπάθεια, η οποία προήλθε από την μετεξέλιξη της Παρασημαντικής του Ιωάννου του Δαμασκηνού. 

5.Οι τροποποιήσεις στο σύστημα που καθιερώθηκε από τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, συνεχίστηκε και έπειτα από  τον 17^ον αιώνα με τις προσπάθειες των μεγάλων μουσικών, όπως α) του  Ιωάννη του Τραπεζούντιου,  (1730-1770), Πρωτοψάλτη Οικουμενικού Πατριαρχείου, β) του Λαμπαδάριου  Πέτρου του Πελοποννήσιου,  (1730-1778), ο οποίος υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταβυζαντινής παραδόσεως της Μεγάλης του Χρι-στού Εκκλησίας  του 18^ου αιώνα, γ) του Πέτρου του Βυζάντιου, μαθητή του Πέτρου Πελοπονήσιου, δ) του Γεώργιου  του Κρητός, διάσημου μουσικού και υμνογράφου στις αρχές του 19^ου αιώνα, ο οποίος ουδέποτε εξάσκησε το λειτούργημα του Ιεροψάλτη, αλλά πάντοτε δίδασκε την Μουσική στη Κωνσταντινούπολη, την Χίο και την Κυδωνία και ε) του Μανουήλ του Βυζάντιου, που ήταν μαθητής του Ιακώβου του Πρωτοψάλτη και του Γεωργίου του Κρητός, ο οποίος διακρίθηκε για το σοβαρό εκκλησιαστικό ύφος, το οποίο δίδασκε και το οποίο μιμήθηκε αργότερα και ο Πρωτοψάλτης Κωνσταντίνος ο Βυζάντιος.

Σκοπός όλων ήταν η όσο το δυνατό η απλούστευση της δυσνόητης γραφής του βυζαντινού μέλους, αλλά δεν έπαυσε η μουσική να αποτελείται με πολλά σύμβολα, που δυ-σκόλευαν αφάνταστα  την εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής.

Δυσκολίες μεγάλες είχαν όσοι αποφάσιζαν να μάθουν την Μουσική, που διαρκούσε περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια.

Αποτέλεσμα της μεγάλης διάρκειας των σπουδών ήταν πολλοί να διακόπτουν τις σπουδές του και να υπάρχουν πολλοί ημιμαθείς ιεροψάλτες στους ναούς ή να αποφεύγουν τις σπουδές της μουσικής και να υπάρχουν πολλοί που έψαλλαν ακουστικά, χωρίς μουσικές σπουδές.

Άλλο πρόβλημα που υπήρχε, πριν τη μεταρρύθμιση ήταν οι ιδιοτροπίες των δασκάλων.

Επειδή τα σύμβολα της σημειογραφίας, λόγω των πολλών αλλαγών που έγιναν ήταν πάρα πολλά και η ερμηνεία των, για κάθε Δάσκαλο ήταν διαφορετική.

Ο κάθε Δάσκαλος προσπαθούσε να διδάξει το δικό του σύστημα, αφού δεν υπήρχαν κανόνες Θεωρίας, που να καθορίζουν την Ερμηνεία και σύνταξη και την ορθογραφία  της Βυζαντινής μουσικής. 

Ο κάθε Δάσκαλος δίδασκε τη Μουσική με τον τρόπο που νόμιζε ο ίδιος ορθό, με τα δικά του μουσικά ακούσματα. Από αυτούς άλλοι αντιλαμβάνονταν τις δυσκολίες και περίμεναν κάποια μεταρρύθμιση στη Μουσική και άλλοι παρέ-μεναν αυστηρά πιστοί στο σύστημα, που επικρατούσε.

Με τέτοιες συνθήκες οι τρεις μεγάλη Μεταρρυθμιστές ανέλαβαν την μεταρρύθμιση της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής μουσικής.

Οι τρεις μεγάλοι Μεταρρυθμιστές μετέβαλαν το σύστημα γραφής και δημιούργησαν, δανειζόμενοι πολλά στοιχεία από την Ευρωπαϊκή μουσική, που ήταν κατά πολύ απλούστερη.

Η πιο μεγάλη καινοτομία που έγινε ήταν η προσπάθεια των τριών Μεταρρυθμιστών να καταγράψουν (αναλύσουν) με φθόγγους τη μελωδία πολλών αρχαίων χαρακτήρων οι οποίοι εκτελούντο περισσότερα ακουστικά και βρίσκονταν στη προσωπική διάθεση του κάθε Δασκάλου, να εκτελέσουν και διδάξουν.

Με τον τρόπο αυτό καταργήθηκαν πολλοί δυσνόητοι στην εκτέλεση αρχαίοι χαρακτήρες, πέτυχαν την ελάττωση των χαρακτήρων πέτυχαν την καλύτερη μουσική εκτέλεση και διευκόλυναν την εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής, προσιτή σε όλους που αποφάσιζαν να την μάθουν και σε λιγότερο χρόνο. 

Η Επίσημη αποδοχή και υιοθέτηση από την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και η πλήρης εφαρμογή και διάδοση της νέας αναλυτικής διάδοσης Μεθόδου έγινε το 1814.

Οι τρεις Πατριαρχικοί Διδάσκαλοι πέτυχαν στο έργο τους, επειδή συνδύασαν με ακρίβεια την παράδοση της Εκκλησίας, με τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο και προίκισαν την νέα μέθοδο με απλότητα και σαφήνεια.

Προσάρμοσαν πολλά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Μουσικής στη Βυζαντινή σημειογραφία, αλλά απέφυγαν όμως καινοτομίες και νεωτερισμούς, κατά τρόπο που διατηρηθεί το Πατροπαράδοτο ύφος της Εκκλησιαστικής μουσικής.

Η μεταρρύθμιση έγινε επί Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου του Στ΄ (1813-1818), με σύγκληση της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου.

Ο ίδιος ο Πατριάρχης μερίμνησε να μεταγραφούν όλα τα υπάρχοντα βιβλία, στη νέα αναλυτική Μέθοδο, αφού με εγκύκλιο του ζήτησε να συνδράμουν με χορηγίες των και άλλοι Ιεράρχες του Οικουμενικού θρόνου.

Συγχρόνως με Πατριαρχική Εγκύκλιο κάλεσε όσους ήθελαν να σπουδάσουν την νέα μέθοδο, δωρεάν, να μεταβούν στη Κωνσταντινούπολη, για δύο χρόνια διδασκαλίας της.

Έτσι από παντού έτρεξαν σπουδαστές κάθε ηλικίας. Από αυτούς πολλοί  μετά τις σπουδές τους δημιούργησαν σε άλλες πόλεις Σχολές, που δίδασκαν την νέα αναλυτική Μέθοδο.

Σκοπός της Μεταρρύθμισης ήταν αφενός η απλούστευση της Μουσικής, ώστε να βοηθά τους σπουδαστές  και αφετέρου η συγκρότηση της Θεωρίας της ψαλτικής τέχνης και καταγραφής των κανόνων σύνταξης και ορθογραφίας που να βοηθούν στη τέλεια εκμάθηση της Πατροπαράδοτης Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής.

Η νέα αναλυτική μέθοδος έγινε από όλους αποδεκτή. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα διαδόθηκε παντού η νέα Μεθοδος σε τόσο βαθμό, που να ξεχαστεί το παλαιό σύστημα εντελώς. Ακόμη και οι πολέμιοι της νέας μεθόδου, έφτασαν στο σημείο να καταγράφουν τις προσωπικές συνθέσεις των στη νέα γραφή.

Η νέα Μέθοδος δεν άλλαξε την μουσική στην ουσία.

Άλλαξε μόνο τη μέθοδο της εκτέλεσης και απόδοσης της μουσικής και κατέγραψε κανόνες Θεωρίας για να εκλείψουν οι ασάφειες, που μέχρι το 1814 υπήρχαν.

(Από το βιβλίο Μέθοδος Βυζαντινής Μουσικής της Σχολής).

Χριστοδούλου Παπαστεφάνου.

Πρωτοψάλτη.

Σχολή Βυζαντινής Μουσικής

ο «Μέγας Βασίλειος».

Στρόβολο.

Τηλ. 97804442